БРИГАДЫН ГЕНЕРАЛ Д.БААСАНДАМБА: БИД БАТАЛГААГҮЙ ПРОГРАММ АШИГЛАДАГ УЧРААС КИБЕР ХАЛДЛАГАД БАЙНГА ӨРТДӨГ

-Эрхэм генералын амрыг эрье. Таны төгссөн сургууль, эзэмшсэн мэргэжлийн талаар ярилцлагаа эхлүүлье.

-Би Үндэсний Батлан хамгаалах их сургуулийг автын инженер мэргэжлээр төгссөн. Дараа нь Батлан хамгаалах удирдлагын академи, ОХУ-ын Жанжин штабын академийг тус тус төгссөн. Цэргийн шинжлэх ухааны доктор. Аюулгүй байдал, батлан хамгаалах бодлого судлалын асуудлын хүрээнд кибер аюулгүй байдлын асуудал хариуцан ажиллаж байна.

-Таны ажлын туршлагаас сонирхож болох уу?

-Би 28 жил ажиллах хугацаандаа цэргийн сургалт хариуцаж байсан. ЗХЖШ-ын Сургалтын хэлтэст есөн жил, Батлан хамгаалах сургуулийн сургалт эрхэлсэн орлогч захирлаар долоон жил, салааны захирагч, штабын офицер гээд сургалт, эрдэм шинжилгээний ажлаар дагнасан туршлагатай даа.

-Танд хилчин найз нөхөд олон бий юу?

-Би Цэргийн их сургуулийг төгссөн. Тухайн үед Хилийн цэргийн сургууль, Цэргийн их сургууль хоёр нэг бүтцэд байсан юм. Захирал нь хошууч генерал Д.Базарсад агсан байв. Онжавууд олон бий. Дараа нь хилчидтэйгээ илүү ойр нөхөрлөх боломж олдсон нь Батлан хамгаалах удирдлагын академийг 2003-2005 онд суралцаж төгссөн явдал. Би хурандаа Х.Дамдинсүрэн, Б.Батхүү, Д.Чойбаатар, Ж.Дамдинбазар нартай хамт суралцсан юм. Бид бие биенээсээ амьдралын ухаан, аюулгүй байдлын салбарт ажиллах дадлага туршлагыг суралцсан. Академи төгссөнөөс хойш ЗХЖШ болон анги байгууллагад ажиллаж байхад хамт суралцсан нөхөд минь хаана ч очсон бүх асуудлыг шийдэж өгч байлаа. Хээрийн сургуульд оролцсон бүрэлдэхүүнийг хил гаалиар оруулж гаргах, орон нутагт сургалт дадлага хийх гээд бүх л үед тэд маань сэтгэл гаргаж ажилладаг. Төвөөс алслагдсан газар оронд улсын хилийн аюулгүй байдлыг хангахын зэрэгцээ хилчид, орон нутгийн иргэдийн алба амьдралд үнэхээр бүтээлчээр хандаж, чин сэтгэлээсээ хандаж ажилладагт нь хилчдээрээ би маш их бахархдаг. 

-Та өөрийн удирдах арга барилын туршлагаас манай залуу хилчдэд зөвлөгөө өгөхгүй юу?

-Дэслэгч байхаасаа л дадал болгосон зүйл маань ном унших. Өдөрт заавал нэг ном уншдаг. Гэхдээ заавал бүтэн ном унших албагүй, тодорхой сонирхсон сэдвээрээ л уншиж судалдаг. Хүмүүс юунд анхаарал хандуулж байна гэдгийг бэстселлэр номуудаас олж харах боломжтой. Ажлын байрны тодорхойлолтод заагдсан үүргийг хэрэгжүүлэхэд хэрэгцээтэй мэдээллүүдийг мөн л номоос авдаг. Хүн номыг зорилготой унших хэрэгтэй. Уншсан номын тоо биш, учрыг нь олсон нэг хуудас ч үр дүнтэй. Салаан дарга байхдаа цэргүүддээ хичээл заахын тулд анх ном уншиж эхэлсэн. Энэ дадал хэвшил маань өнөөдрийг хүртэл тасраагүй. Хүнтэй ажиллая, асуудлаа шийдье гэвэл танин мэдэх, ухаж ойлгох шаардлагатай. Үүний тулд мэдээллийн өргөн уудам орон зайгаас зөв мэдээллээ авч ажиллах нь үр дүнтэй. Мэдээллийн технологи өндөр хөгжсөн энэ цаг үед манай залууст ажлын байран дээр хөгжиж, сурч боловсрох боломж бий. Ажиллаж байгаа бүрэлдэхүүнд хандаж хэлэхэд ажлын байран дээрээ л хөгж. Заавал сургуульд явж, ном сурснаараа ирээдүйн карьер, боломжоо нээж байгаа хэрэг биш юм. Ажлын байран дээрээ хөгжих нь ирээдүйн хөгжил, дэвшлийн 50 хувь нь юм шүү. Дараагийн шатны сургууль, дамжаанд сурах нь амжилтын 10 хувь. Үлдсэн нь хөдөлмөр байдаг.

-Уншигч хилчид маань кибер аюулгүй байдлыг хангахын тулд юуг анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Аюулгүй байдлыг хангах салбарт ажиллаж байгаа жирийн нэгэн албан хаагчаас эхлээд шийдвэр гаргах төвшний дээд удирдлагад хүртэл цахим хэрэглээний соёл байдаг. Буруу цахим хэрэглээний соёл, хайхрамжгүй байдал нь улсын маш чухал нууцыг алдах, улсын маш чухал арга хэмжээний мэдээллийг бусдад олзлуулах, эс бөгөөс өөрийн маш үнэ цэнтэй нандин мэдээллээ алдахад хүргэх магадлалтай учир юуны өмнө хувийн компьютер хэрэглэдэг бол нууц үг суулгах, гар утсаараа олон нийтийн сүлжээнд ордог бол нууц үгээ байнга солих, давхар нууц үг хийлгэх, баталгаагүй вэб хуудас руу зочлохгүй байх, болж өгвөл баталгаатай компьютерийн вирусын программ суулгах, олон нийтийн WiFi сүлжээнд холбогдохгүй байх, өөрийн цахим хаяг, гар утасны дугаар, тэдгээрийн нууц үгийг албан ёсны эрхтэйгээс бусад газарт бусдад мэдэгдэхгүй, хийхгүй байх нь өөрийн цахим орон зайгаа хамгаалж байгаа хэрэг юм. Хувь хүн бүр өөрийнхөө хэмжээнд хямгатай байж чадвал биднээр дамжуулж алдагддаг тэр их үнэ цэнтэй мэдээллийг хамгаалж чадна гэсэн үг. Бидэнд хамгийн их хэвшээгүй дадал бол төлбөртэй компьютерийн үйлдлийн систем, программ хангамжийг хэрэглэж сураагүй явдал. Олон улсын мэдээллийн зах зээл дээр байдаг үнэгүй, хуурамч, дуураймал, баталгаагүй программыг хэрэглэдэг учир бид үндсэндээ байнга халдлагад өртөж байдаг. Манай улсын хэмжээнд албан хаагчдадаа жилийн 365 хоногийн лицензтэй вирусын эсрэг программ суулгасан төрийн байгууллага тун цөөн. Бид кибер аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт хийгдсэний дараа кибер аюулгүй байдлын хамгаалалтын технологи, программ хангамжийг төрийн байгууллага, төрийн албан хаагчид байлгах ёстой тэр төсвийн эрх, ангилал нэмэгдэнэ гэж найдаж байна.

-Зөв цахим хэрэглээ гэж юуг хэлэх вэ?

-Улс орны аюулгүй байдлыг заавал цэргийн хүчээр түрэмгийлэх, дайн болон зэвсэгт мөргөлдөөний замаар шийдэхээ больсон цаг үед бид амьдарч байна. Бидний өдөр тутам нэвтэрч буй мэдээллийн орон зайд хуурамч мэдээ, мэдээлэл байршуулах замаар нийгэмд эмх замбараагүй байдал үүсгэх, хувь хүний үзэл бодол төлөвшилд сөргөөр нөлөөлөх мэдээлэл маш их гарч байна. Тэгэхээр хувь хүн олон нийтийн мэдээллийн сүлжээнд орж мэдээлэл уншихдаа шүүлтүүртэй, зөв хандах хэрэгтэй. Мэдээллийн эх сурвалжийг нягтлах хэрэгтэй. Хэт туйлшрах, тухайн мэдээллийн үнэн бодит байдлыг мэдээгүй хэрнээ түүнд автах нь нэг хэсэг хүмүүсийн сэтгэл зүйг эмзэглүүлж стресс үүсгэдэг бол олон хүн стрессдэхээрээ нийгмийн эмх замбараагүй байдлыг бий болгодог. Мэдээллийн энэ том орон зайгаас бид боломжийг ашиглах нь чухал. Хэл сурах, янз бүрийн арга техникт суралцах, аялал жуулчлал, хоббигоо хөгжүүлэх зэргээр чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлж, гэр бүл, нийгмийн харилцаанд эерэг хандлага түгээх нь чухал.

Хошууч Ж.ОЮУН-ЭРДЭНЭ