"Төөрөгдөл ба төвлөрөл"

1. Орчлон дэлхийн оньсогыг зөн совингоороо мэдрэн, ончтой зөв явж байлаа

 Бидний өвөг дээдэс төрж өссөн тал нутаг, уул хангайгаа амьдрал оршлын тулах цэг, аврагдах хоргодох нөмөр нөөлөг болгон мянга мянган жилээр амьдарч ирэхдээ нүүдлийн ахуй, ав хомрогын нь дундаршгүй эх булаг болсон байгаль эхийнхээ  ач ивээлийг  хамгаас илүү ухаарч, хайрлан хамгаалж, шүтэн дээдэлж ирсэн сайхан уламжлалтай билээ.

 Од эрхэст орчлон дэлхий, онгон сайхан байгальтайгаа хүйн холбоотойгоор тийнхүү амьдарч ирэхдээ тэдгээрийн учир холбоос, зүй тогтол, ааш аягийг тааварлан сонжиж, ажиглан шинжиж, хэрхэн зохицож амьдрах талаар үеэс үе дамжин ихээхэн туршлага мэдлэг хуримтлуулж ирсэн нь лавтай. Тийнхүү байгаль дэлхийн бүрэн эрхшээл, түмэн бэрхшээл дор нухчуулж ирсэн тэд маань аврал эрэн аргадан тайх, ач ивээлийг нь сүслэн дээдлэх арга ухаан, сургаал номлол, уламжлал заншлыг арвин ихээр бидэнд өвлүүлсэн.

 Настан буурлуудаа өөд болоход нар туссан энгэр ээвэр газар нутаглуулаад бурханы унаа, хурмастыг эзэгнэгч тас шувуугаар хөлөглүүлэн диваажинд үдлээ хэмээн үзэх, хур бороо, хуй салхи, хахир хүйтэн, ган гачигийн бэрхшээлийг даван туулахдаа ч тэнгэр, хангайгаа аргадан тайж, цай сүү, идээ будааныхаа дээжийг өргөн сүслэн зальбирч, ирсэн ард түмэн билээ.

 Эрт галавын үеэс энэ бүхэн яван явсаар хөх толбот түмний “Хан хурмаст эцэг, хайрхан буурал хангай ээж минь авран нигүүлсэж, ач ивээлдээ багтааж хайрла” хэмээн сүслэн хүндэтгэх, бишрэн дээдлэх шүтлэг мөргөл болон хувирсан агаад тийнхүү эцэг дээдсээ илгээсэн эрхэст орчлонгийн зүг сүслэн зальбирч, ертөнцийн аугаа их “Дээд хүчин”-ээс аврал нигүүлсэл хүсэн, ивээл хайранд нь багтаж явахдаа морьтон түмний минь зовхи нь үргэлж өөдөө, хийморь сүлд нь ямагт босоо явж ирснийг түүхийн шаргал хуудсууд баталдаг. 

Оюун билэгт хүмүүний зөн совин, байгаль дэлхийн жам хуулийг ухварлан дагаж ахуй амьдралын хувьд ч, оюун сэтгэхүйн хувьд ч гадны гаж болоод зориудын нөлөөгүй, өөр хоорондоо шударга зарчмын өгөө аваатай, өөрсдийн эрхээр явсан нүүдэлч түмний маань хүн мал нь өсч үржин, амьдрал ахуй нь дэвжин дээшилсээр эрч хүчээр хальгин цальгиж явахдаа анчин дайчин авир нь жаахан хэтийдэн өөр хоорондоо болоод өрөөл бусадтай тэмцэл тулаан хийх нь нилээд газар авсан ч эрхэст тэнгэрийн ивээлээр ухаалаг сайн хаадууд төрж, элэг нэгтний зөнгөөр эв зүйгээ ололцон, түмэн олноо төвшитгөн нэгтгэж, төр улсаа хүчирхэгжүүлсээр цагаан хэрмийг барихад хүргэж, цаст Хималайд засан тохинуулж, хүмүүний орчлонг цагдаж явсан хөтөлбөргүй үнэн түүхтэй.

 Ухаант өвөг дээдсээс маань уламжилж ирсэн тэрхүү “Хөх мөнх тэнгэр, хангай дэлхий”-н бишрэл шүтлэгээ өдгөөгийн бид бараг мартахад хүрээд байхад харин их эзэнт гүрний тасархай, нүүдэлчин удамт Казакстан, Киргизстан зэрэг улс орнуудад учир холбогдол, ач тусыг нь биднээс түрүүлэн ухаарч мэдрээд сэргээн дэлгэрүүлж буй бөгөөд бүр “Тэнгэризм” гэх олон улсын холбоо, байгууллагад нэгдэн, хурал зөвлөгөөн хийн, нарийвчилсан судалгаа шинжилгээ явуулан, ард олондоо түгээн дэлгэрүүлэх талаар тун идэвхтэй ажиллаж байхад түүнийг өвлөн явах учиртай үр сад нь болох монголчууд бид ямархуу байдалтай байгаа билээ. 

Өнөөгийн бид тэнгэр хангайгаа тахиж шүтэж байна гээд уул овоон дээрээ үй олноороо гарч онгод тэнгэр байтугай өөрсдөө ч ойлгохгүй хэлээр элдэв юм уншуулан, хавьтсан ойртсон хад модыг хадаг хэмээх хөх даавуугаар боомилон хөглөрүүлээд, өтгөн шингэн, нус цэр, хог новшоо хаян бузарлаад бууж ирдэг болсон. Уг нь алсын бараанаас алдлан зальбирч, цай идээний дээжээ өргөн, амьтан ургамалыг нь үргээж гэмтээлгүйгээр хооллож ундлаад, тал хөндийд нь буудаллан, баярлан цэнгэж нааддаг эртний уламжлалтай бус уу.  

 Ер нь баяр наадам, сар шинэ гэхээр юун түрүүн идэж ууж, наадаж наргихыг бодохоос урьтаж тэнгэр хангай, байгаль дэлхийгээ алсаас ч болов аргадан тайх, аав ээж, өвөг дээдсийнхээ сүнс сүлдэнд сүслэн зальбирдаг улс нийтийн уламжлал жаяг тогтоохоор хууль журманд тусгахад ч алдас болох учиргүй гэж бодогддог.  

Одоогийн бидний дагаж шүтэн, хошуураад байгаа шарын шашин маань алив хүн амин хувиа бодон довоо шарлуулж, өөрийнхөө л нүгэл хилэнцийг дэнслэн, зөвхөн өөрийн л хойт төрлийн төлөө хорхойд хоргүйгээр мөр мөрөө хөөн амь зуухыг номлон сургадаг бол тэнгэр үзэл эсрэгээр түмэн олон, төр улсаар нь нэгэн дээвэр, нэгэн үзэл санаа, нэгэн хүсэл тэмүүлэл, нийтлэг итгэл бишрэл дор нэгтгэн нийлүүлж, зангиддагаараа харьцуулшгүй давуу талтай бөгөөд энэ чанараараа ч монгол үндэстнийг гайхамшигт амжилтад хөглөн хөтөлж, дийлдэшгүй эр зориг, эрч хүч өгч байсныг бидний өвөг дээдсийн түүх бэлхэнээ илтгэдэг билээ. 

 Ер нь монголчууд бид шүтлэг бишрэл, шашин номын үүх түүх, Мин болоод манж Чин улсуудаас “бурхны сургаал” нэрээр бүдээлэг харанхуй нүүдэлчдийн дунд бодлогоор дэлгэрүүлж ирсэн шарын шашны учир холбогдлыг олон талаас нь нарийвчлан судалж, үнэлэлт дүгнэлт өгөх цаг нэгэнт болсон бөгөөд ер нь шинжлэх ухаан, мэдлэг мэдээллийн эрин зуунд гадна дотны элдэв шашин номлол, тэдгээрийн үнэн худал сургаал айлдвар, сүм хийд, сүйхээтэй лам хуврагууд эс бөгөөс ид шид, айдас хүйдэс тулган мунхруулсан мухар сүсгийн аль нь ч бидэнд онцын хэрэггүй агаад харин эцэг дээдсээс өвлүүлсэн тэнгэр шүтлэгээ ухварлан дээдлээд явахад нийгэм болоод хувь хүн, амьдралд шаардлагатай бүхнээ эрхэст тэнгэр, эх байгалиасаа авч хүртээд явж ч байсан, явах ч боломжтой гэсэн бодит үнэнийг л энэхүү нийтлэлээрээ гаргаж тавихыг хичээсэн тул эрхэм та юутай ч анхаарал тэвчээртэй уншина уу хэмээн хүсэх байна. 

Энэ дашрамд дурдахад, тэнгэр шүтлэг, бөө мөргөл хоёрыг олон хүмүүс хольж хутгаад байдаг ба тэдгээр нь хоорондоо ихэд ялгаатай агаад бөө мөргөл нь эрт цаг үедээ ч элдэв гажуудал самууралд орсоор өргөн олны жигшлийг төрүүлж улмаар гадны шашин нэвтрэх нэг нөхцөл болж өгсөн ба сүүл үерүүгээ шарын шашинтай чамгүй холилдож мухар сүсэг талруугаа хэлбийж ирсэн гэж судлаачид үздэг байна.            

П.Болдхуяг. УБ. 2016 он

Үргэлжлэл бий....